Kamus al-a’lam / Enciklopedia

Prishtina
Prishtina është kasabe, e cila gjendet në verilindje të Arnautllukut, qendër sanxhaku, ku ka objekte me rëndësi historike, kulturore dhe tregtare. Gjendet nja 10 km larg në lindje të hekurudhës Selanik-Mitrovicë. Ka pozitë të bukur. Ka 10,638 banorë, nga të cilët 8,165 janë të besimit mysliman, kurse të tjerët janë me kombësi të ndryshme. Edhepse e tërë popullsia është me kombësi shqiptare, në kasabë, turqishtja përdoret me të madhe. Në Prishtinë janë 13 xhami, 5 mesxhide, 2 medrese, 1 ryshdije, 2 iptidaije, 1 për meshkuj e 1 për femra, disa sibjanmektebe (shkolla fillore-foshnjore), 3 banja publike dhe 1 spital ushtarak që ndodhet jasht qytetit. Aty ndodhen edhe 500 depo dhe dyqane, 10 bujtina dhe 2 mysafirhane. Nga xhamitë tri janë të mëdha, prej të cilave njëra kishte filluar të ndërtohet nga sulltan Murati II, e ishte kryer nga ana e sulltan Mehmedit II; kurse tjetra ishte ndërtuar me urdhërin e sulltan Mehmedit II Pushtues. Xhamia e tretë ishte ndërtuar nga familja vendase e Jashar pashës. Në kasabë prodhohet një farë lloj sapuni me ere shumë të këndëshme. Në përgjithësi Sanxhaku i Prishtinës është rrafshlartë. Bujqësia nuk është e zhvilluar, por prodhimet bujqësore i plotësojnë nevojat e vendit, dhe një pjesë e tyre eksportohet. Në mënyrë të veçantë ka shumë pemë dhe të cilësisë së mirë. Ka kullosa dhe pyje. Për këtë arsye popullsia mirret me rritjen e deleve, të lopëve, kuajve dhe të kafshëve të tjera shtëpiake. Lopët janë të racës së mirë. Prodhohet dhe eksportohet tlyni dhe bylmeti tjetër. Në Prishtinë prodhohen, pos prodhimeve të tjera, edhe teshat, qilimat dhe gjërat tjera nga pambuku dhe liri.

Prishtina është një kasaba që ndodhet në pjesën verilindore të Arnautlluk [Shqipëri]. Është kryeqendra e një sanxhaku që bën pjesë në Vilajetin e Kosovës. Ajo është gjithashtu vendbanimi i vilajetit dhe shtrihet në veriperëndim të Shkupit, në një distancë prej 80 kilometrash dhe është rreth 10 kilometra në lindje të linjës hekurudhore nga Selaniku në Mitrovicë. Ndodhet mirë në pikën ku përfundojnë malet dhe fillon fusha e Kosovës. Ka 10.638 banorë, prej të cilëve 8.165 janë myslimanë, pjesa tjetër e besimeve të tjera. Edhe pse popullsia është tërësisht shqiptare, turqishtja flitet gjerësisht në kasaba. Prishtina ka trembëdhjetë xhami, pesë faltore, dy medrese, një rushdije, dy iptidayje, një për djem dhe një për vajza, disa sibyanmektebe, tre banja pubike, një spital ushtarak jashtë qytetit, rreth 500 depo dhe dyqane, dhe dhjetë bujtina dhe bujtina. Nga xhamitë, tre janë të mëdha, njëra prej të cilave filloi nga Sulltan Murat Khan II dhe përfundoi nga Sulltan Mehmet Khan II. Tjetri u ndërtua me urdhër të Sulltan Mehmetit II Pushtuesi. E treta është ndërtuar nga një familje vendase, ajo e Jashar Pashës. Kasaba prodhon një sapun me aromë të këndshme. Kjo kasabë fillimisht ishte kryeqendra e kazasë, por me krijimin e Vilajetit të Kosovës, ajo u bë kryeqytet i të gjithë vilajetit dhe mbeti kryeqendra e sanxhakut pas kalimit të kryeqytetit të vilajetit në Shkup. Gjysmë ore larg Prishtinës është vendi ku Sulltan Murati I ra dëshmor i besimit. Ka një tyrbe [mauzoleum] të shkëlqyer në vend.

Sanxhaku i Prishtinës

Është një nga gjashtë sanxhaqet që formojnë Vilajetin e Kosovës. Kufizohet në jug me Sanxhakun e Shkupit, në veriperëndim me Yeni Pazarin, në perëndim me Pejën dhe me Sanxhakun e Prizrenit, që është pjesë e Vilajetit të Manastirit, dhe në jug me Vilajetin e Manastirit. Shtrihet në një distancë prej rreth 120 kilometra në drejtimin juglindor dhe në veriperëndim ka një gjerësi prej rreth 65 kilometra. Është kryesisht e sheshtë. Kufizohet në lindje dhe verilindje me Serbinë ku ka male, dhe në jugperëndim me malet e Sharrit. Në mes tyre ndodhet lumi Lepenc që rrjedh nëpër Grykën e Kaçanikut. Ka edhe male në veriperëndim. Pjesa më e madhe e tokës pjellore fushore është në rrafshin e Kosovës, që shtrihet si pllajë dhe është më produktiv. Megjithëse plleshmëria është e shkëlqyer, pak nga toka është e kultivuar. Sanxhaku është një pllajë dhe ndahet në tre pellgje ujore. Pjesa më e madhe e tij, që rrjedh nga Yeni Pazari, mblidhet nga Ibri, që mbledh ujërat e Sitnicës duke hyrë në Serbi, dhe duke u derdhur në lumin Morava. Sitnica, që përshkon rrafshin e Kosovës nga jugu në veri, përfshin Drenicën dhe shumë përrenj të tjerë. Pellgu i veçantë ujor juglindor i sanxhakut hyn gjithashtu në Serbi dhe së bashku me ujërat e lumit Morava derdhet në Danub. Ky lumë, Morava, ndan Sanxhakun e Shkupit nga rajoni i Karadakut, duke marrë me vete disa përrenj të vegjël që rrjedhin drejt veriut. Futet në Serbi afër Vranjës. Në pjesën jugperëndimore ndodhet edhe pellgu ujor i Vardarit që mbledh ujërat e Nerodimës dhe Lepencit, rrjedh nëpër Grykën e Kaçanikut dhe vazhdon në detin Egje. Toka e sanxhakut është pjellore. Edhe pse bujqësia nuk është veçanërisht e zhvilluar, ka prodhime të mjaftueshme për të plotësuar nevojat e rajonit dhe një pjesë e madhe e tyre eksportohet. Në të vërtetë, ka shumë lloje të mira frutash. Ka gjithashtu shumë pyje dhe kullota dhe për këtë arsye, njerëzit kullosin dele, lopë, kuaj dhe kafshë të tjera. Bagëtitë janë të një race të fortë. Njerëzit prodhojnë dhe eksportojnë gjalpë dhe produkte të tjera të qumështit. Sa i përket artizanatit, ata janë të njohur për prodhimin e veshjeve, qilimave dhe qilimave prej pambuku.

Linja hekurudhore nga Selaniku në Mitrovicë e ndan rrafshin e Kosovës në dysh. Popullsia e sanxhakut është rreth 220,000. Mbi dy të tretat e njerëzve janë myslimanë, të tjerët janë katolikë, sllavë dhe të tjerë. (…) Siç shihet në pasqyrën e mëposhtme, Sanxhaku i Prishtinës përbëhet nga pesë kaza që përfshijnë 860 fshatra.

Kazaja dhe numri i fshatrave

1. Prishtinë 241

2. Gjilan 190

3. Presheva 124

4. Vushtrria 125

5. Mitrovicë 170

 Gjithsej: 860

Vetëm kazaja e Prishtinës, gjegjësisht edhe kryeqendra e sanxhakut me të njëjtin emër, ka 241 fshatra. Numri i banorëve është 60.993 dhe pothuajse të gjithë janë myslimanë.

Burimi: Frashëri, Sami (1984). Vepra 7. Prishtinë: Rilindja, f. 475-476; Rizaj, Skender (1988). Prishtina gjatë shekujve XVII–XIX (1912). Në Gjurmime Albanologjike, Prishtinë 27 (18), f. 87–109. Bazuar në material të shtypur. (Përkthimi: Skënder Rizaj, Zija Xholi.)